Bhagavad Gita: Chapter 1, Verse 1
धृतराष्ट्र उवाच |
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः |
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ||1||
dhṛitarāśhtra uvācha
dharma-kṣhetre kuru-kṣhetre samavetā yuyutsavaḥ
māmakāḥ pāṇḍavāśhchaiva kimakurvata sañjaya
dharma-kṣhetre kuru-kṣhetre samavetā yuyutsavaḥ
māmakāḥ pāṇḍavāśhchaiva kimakurvata sañjaya
Translation
Dhritarashtra said: O Sanjay, after gathering on the holy field of Kurukshetra, and desiring to fight, what did my sons and the sons of Pandu do?
In the entire Gita this is the only uttering of the blind king, Dhritarashtra. All the remaining verses are Sanjaya`s report to him about the happenings at the battlefield of Kurukshetra just before the war.
The battlefield is called dharmakshetra or the sacred field because The Lord who is the protector and embodiment of Dharma was actively present in it. Kurukshetra means the field of the Kurus, a leading clan of that era. This question of Dhritarashtra exhibits a sense of anxiety in him on two counts. If Pandavas decide not to undertake the war, his sons will automatically get the kingdom and in such an event, the stigma of waging the unrighteous war might not stick to his covetous and deceitful sons. If his sons decide not to wage the war they will lose the kingdom that was earlier acquired by them through deceit, because of which they will be as good as dead. Such was the anxiety in the king’s mind because of the greatness and spiritual atmosphere of the field of battle.
Mamakaah : My people. And ‘Pandu’s sons’. - This sort of divisive reference to one and the same family members indicates the absence of the sense of familiarity and closeness with regard to the Pandavas and thereby betrays hostility towards them.
This sense of a pair of opposites ‘mine-ness’ and ‘not mine-ness’ is the result of ahamkara or `I - ness' which is the source of all evil. The conflict between the two cousin groups represents the clash between two sets of values of life - one standing for virtue, justice and righteousness staking a legitimate claim for the kingdom lost through deceit and treachery and the other for vice, injustice, greed, hunger for power and the foul means employed to justify the ends. It indirectly indicates that life itself is a battle between good and evil.
Bhagavad Gita: Chapter 1, Verse 1
धृतराष्ट्र उवाच |
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः |
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ||1||
Translation
धृतराष्ट्र ने कहाः हे संजय! कुरुक्षेत्र की पवित्र भूमि पर युद्ध करने की इच्छा से एकत्रित होने के पश्चात, मेरे और पाण्डु पुत्रों ने क्या किया?
इस श्लोक में धृतराष्ट्र ने संजय से यह प्रश्न पूछा कि उसके और पाण्डव पुत्रों ने युद्धभूमि में एकत्रित होने के पश्चात क्या किया? अब यह एकदम स्पष्ट था कि वे युद्धभूमि में केवल युद्ध करने के उद्देश्य के लिए एकत्रित हुए थे। इसलिए यह स्वाभाविक ही था कि वे युद्ध करेंगे। धृतराष्ट्र को ऐसा प्रश्न करने की आवश्यकता क्यों पड़ी कि उन्होंने युद्धभूमि में क्या किया?
धृतराष्ट्र द्वारा 'धर्म क्षेत्रे', धर्मभूमि शब्द का प्रयोग करने से उसकी आशंका का पता चलता है। कुरुक्षेत्र पवित्र भूमि थी। शतपथ ब्राह्मण में इसका वर्णन 'कुरुक्षेत्र देव यजनम्' के रूप में किया गया है अर्थात 'कुरुक्षेत्र स्वर्ग की देवताओं की तपोभूमि है।' इसलिए इस भूमि पर धर्म फलीभूत होता है। धृतराष्ट्र आशंकित था कि कुरुक्षेत्र की पावन धर्म भूमि के प्रभाव के परिणामस्वरूप उसके पुत्रों में कहीं उचित और अनुचित में भेद करने का ऐसा विवेक जागृत न हो जाए कि वे यह सोचने लगें कि अपने स्वजन पाण्डवों का संहार करना अनुचित और धर्म विरूद्ध होगा और कहीं ऐसा विचार कर वे शांति के लिए समझौता करने को तैयार न हो जाएं। इस प्रकार की संभावित आशंकाओं के कारण धृतराष्ट्र के मन में अत्यंत निराशा उत्पन्न हुई। वह सोचने लगा कि यदि उसके पुत्रों ने युद्ध विराम या संधि का प्रस्ताव स्वीकार किया तो पाण्डव निरन्तर उनकी उन्नति के मार्ग में बाधा उत्पन्न करेंगे। साथ ही साथ वह युद्ध के परिणामों के प्रति भी संदिग्ध था और अपने पुत्रों के उज्ज्वल भविष्य के प्रति सुनिश्चित होना चाहता था। इसलिए उसने संजय से कुरुक्षेत्र के युद्धस्थल में हो रही गतिविधियों के संबंध में पूछा। जहाँ दोनों पक्षों की सेनाएं एकत्रित हुई थीं।
Bhagavad Gita: Chapter 1, Verse 1
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଉବାଚ
ଧର୍ମକ୍ଷେତ୍ରେ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରେ ସମବେତା ଯୁଯୁତ୍ସବଃ ।
ମାମକାଃ ପାଣ୍ଡବାଶ୍ଚୈବ କିମକୁର୍ବତ ସଞ୍ଜୟ ।।୧।।
Translation
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର କହିଲେ, “ହେ ସଞ୍ଜୟ! ମୋ ପୁତ୍ରଗଣ ଏବଂ ପଣ୍ଡୁପୁତ୍ରଗଣ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରି ଧର୍ମକ୍ଷେତ୍ର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ କ’ଣ କଲେ?
ଏହି ଶ୍ଳୋକରେ ସେ ସଞ୍ଜୟଙ୍କୁ ପଚାରୁଛନ୍ତି, ଯୁଦ୍ଧ ଭୂମିରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ, ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରଗଣ ଏବଂ ପାଣ୍ଡୁପୁତ୍ରଗଣ କ’ଣ କରୁଛନ୍ତି? ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଥିଲା ଯେ, ସେଠାରେ ସେମାନେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାର ଏକମାତ୍ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନେଇ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଛନ୍ତି; ତେଣୁ ସେମାନେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ତେବେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି କାହିଁକି ପଚାରୁଛନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ କ’ଣ କଲେ?
ତାଙ୍କର ଏହି ସନ୍ଦେହକୁ ସେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ଶବ୍ଦ ଧର୍ମକ୍ଷେତ୍ର ବା ଧର୍ମର କ୍ଷେତ୍ର (ଧାର୍ମିକ କର୍ମ)ରୁ ଅନୁମାନ କରାଯାଇ ପାରିବ । କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ଏକ ପବିତ୍ର ଭୂମି ଥିଲା । ଶତପଥ ବ୍ରାହ୍ମଣରେ ଏହାକୁ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରଂ ଦେବ ଯଜନମ୍ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । “କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ଦେବତାମାନଙ୍କର ତର୍ପଣ କରିବା ସ୍ଥାନ ଅଟେ ।” ଅତଏବ, ଏହା ଧର୍ମକୁ ପରିପୃଷ୍ଟ କରିବାର ଭୂମି ଥିଲା । ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଆଶଙ୍କା କରୁଥିଲେ, କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରର ପବିତ୍ର ଭୂମି ତାଙ୍କ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କର ବିବେକକୁ ଜାଗ୍ରତ କରାଇବ ଏବଂ ସେମାନେ ତାଙ୍କର ସମ୍ପର୍କୀୟ ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କର ହତ୍ୟାକୁ ଅନୁଚିତ ବିଚାର କରିବେ । ସେମାନେ ହୁଏତ ଏକ ଶାନ୍ତିପୁର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନ ପାଇଁ ରାଜି ହୋଇଯାଇ ପାରନ୍ତି । ଏହି ଆଶଙ୍କାରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଘୋର ଅସନ୍ତୋଷ ଅନୁଭବ କଲେ । ସେ ଭାବିଲେ, ଯଦି ତାଙ୍କ ପୁତ୍ରମାନେ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ସନ୍ଧି କରନ୍ତି, ତାହେଲେ ପାଣ୍ଡବମାନେ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୋଇ ରହିଯିବେ । ତେଣୁ ଯୁଦ୍ଧ ହେବାକୁ ସେ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । ତା ସହିତ ଯୁଦ୍ଧର ପରିଣତି ବିଷୟରେ ସେ ସନ୍ଦିହାନ ଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନଙ୍କର ଭାଗ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ତେଣୁ ସେ ସଞ୍ଜୟଙ୍କୁ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରର ଯୁଦ୍ଧଭୂମି, ଯେଉଁଠି ଦୁଇ ପକ୍ଷର ସୈନ୍ୟ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଛନ୍ତି, ତାର ଗତିବିଧି ବିଷୟରେ ପଚାରୁଛନ୍ତି ।